Pojawił się zarzut, że o Kątach mało piszę. Proponuję zatem lekturę osobliwego tekstu. Znalazłem go w archiwum krakowskim. Jest to odpis dokumentu dotyczącego starodawnych warunków w jakich żyli mieszkańcy wsi Kąty. Odnosi się do wymiaru pańszczyzny, czyli chłopskich świadczeń na rzecz panów wsi. „Komplanacya czyli Ugoda” – taki jest jego tytuł – zawarta została w 1798 r. pomiędzy hrabią Wilhelmem Siemieńskim a mieszkańcami dwóch spośród dziesięciu wsi wchodzących w skład Dominium (inaczej Państwa) Myscowa – Myscowej i Kątów.
Odpis sporządzono kilkadziesiąt lat później, wykorzystując go do szacowania odszkodowań i podatków w związku ze zniesieniem pańszczyzny w 1848 r.
Dodam tu jeszcze, że obszar, który stał się następnie Dominium Myscowa wyodrębniony został z dóbr Stadnickich jeszcze prawdopodobnie w latach 30. XVII wieku, przechodząc w ręce rzeszowskiej linii Lubomirskich. Liczył wówczas kilkanaście wsi. W czasie zaborów wsi dominium było dziesięć. Dominium składało się z dwóch obszarów. Pierwszy stanowiły Kąty i Myscowa. Druga część – nadgraniczna (oddzielona od pierwszej Krempną, która został przy Hrabstwie Żmigrodzkim), składał się z wsi: Żydowskie, Ożenna, Grab, Wyszowatka, Długie, Radocyna, Rostajne, Świątkowa Mała.
Ugoda została zawarta z uwagi na patent Cesarza Józefa II z czerwca 1786 r., który wymuszał ograniczenie pańszczyzny i nowe ułożenie relacji chłopów z dziedzicem. Choć z poniższego tekstu wynika jakoby to Pan Siemieński był niezmiernie wielkoduszny, łaskawie rezygnując z darmowej robocizny. Forma umowy wiadomo – adekwatna do tamtego czasu.
Przepisując starałem się minimalnie ingerować w tekst, jedynie dla ułatwienia lektury. Pismo odpisu jest dosyć czytelne, jednak kilka słów nie wiem, czy poprawnie zdołałem odczytać.
Tekst zawiera wiele ciekawych danych. Jak go objaśnić? Oto jest pytanie! Musiałbym tu artykuł cały napisać. A może ktoś inny to zrobi? Zachęcam.
Komplanacya czyli Ugoda
Która między Państwem Myscowa z jednej, a gromadami czyli poddanymi wsiów Konty Mysczowa do tego państwa Mysczowa należącemi przez delegowanych Plenipotencją pod dniem 23 miesiąca i roku biegnącego od wspomnianych gromad umocowanych niżej podpisanych Plenipotentów drugiej strony trwała na wieczne czasy moc swoją mająca dobrowolnie zawarta zostaje w ten sposób.
Jaśnie Wielmożny S.P.R i na Bieczu Hrabia Stanisław Wilchelm Siemieński Państwa Myscowy i innych majętności Dziedzic na mocy Najwyższego Patentu pod 16 czerwca 1786 roku w § 12.13 wypadłego od więcej posiadających poddanych grunt Rola zwany, czyli chałupników po dni dwanaście piesze do roku do wsiów górskich Państwa Myscowa wprowadzenie nakazać a na to miejsce owe nieograniczone podług dawnych inwentarzów posługi uchylić zaleciwszy (?), który to Rozkaz gromadom wspomnianym został prze…(?), zaś gromady wsiów Kąty i Myscowa uznawszy słuszność i rzeczywistość tej powinności z prośbą swoją pokorną do Jaśnie Wielmożnego Hrabiego Siemieńskiego Pana Swego dziedzicznego pod dniem 22. Miesiąca i Roku biegnących na piśmie podaną udały się, a żeby w sposób łagodniejszy znośniejszy dla tychże dwóch gromad takowa powinności dni chałupniczych za ugodą dobrowolną przeniesiona została i na grunt Rola zwany rozłożona i rozpisana była, końcem której ugody na dzień dzisiejszy delegowanych Plenipotentów nadesłały, jakoż po uczynionej tym większej prośbie Jaśnie Wielmożnemu Hrabiemu Panu swojemu nawzajem postanowione zostało.
I chociaż z gromady wsi Kątów należałoby się według oblikwidowania na rok dni pieszych chałupniczych W= 1452 więc tylko z ról 25 i zagród 10 obowiązują się na rok odrobić Dworowi dni czworobydłnych sto pięćdziesiąt dni pieszych dwieście dziesięć z gromady wsi Myszczowa, zamiast wylikwidowanych dni chałupniczych W = 1700 na rok obowiązują się z ról trzydziestu dwóch z każdej roli po dni czworobydlnych sześć i po dni pieszych także sześć corocznie zacząwszy Rok od dnia tej ugody posiadacze gruntów na zawsze bez sprzeczki odrabiać odbywać każdego czasu za Rozkazem Dworowi powinni będą i postanawiają.
Nadto w nagrodę tak dobrotliwej Łaski Państwa corocznie z każdej chałupy w tych wsiach czyli Dymu znajdujących się i na potym znajdywać mogących po jednej ćwierci Popiołu dziesięciogarncowej z czubem na miejsce w wsi zsypywać Dworowi oddawać podejmują się, a za każdą ćwierć Popiołu płacą po groszy osiemnaście polskich kontentować się przyrzekają.
Tudzież jeśliby Dwór takowych dni tą ugodą na wzajem umówionych całkiem lub po części w którym Roku nie potrzebował i nieodbyłemi zostały, tedy za dzień czworobydlny po jednym Złotym polskim, za dzień pieszy po groszy piętnaście polskich przy końcu Roku podług porachunku zapłacić obowiązują się i powinni będą. A wzajemnie gdyby Dwór więcej dni do robienia w Roku potrzebował, podobnie podług tej ceny zaraz przy robocie płacić gromadom obliguje się.
Na koniec wyrabianie takowych dni zgodnie umówionych na gruncie to jest (?) w tymże Państwie samym dla gromad waruje (?) się nie w żadne (?) podróże i gdyby dalej jak w Państwie nakazane było, więc za drogę takowej czas jakoby by przez zmitrężenie uważany był, potrącono i wynagrodzone mieć będą powinni.
Wszelkie za tym owe dawniejsze nieograniczone posługi na Inwentarzach fundujące się odtąd znoszą się, jedynie poprawa jazów, warty nocne według Najwyższych Ustaw i na potem zostają.
Takową tedy komplanacją Jaśnie Wielmożny Dziedzic za siebie i Sukcesorów swoich własną ręką jako i Plenipotenci Delegowani Imieniem swoich gromad i ich następców Znakiem Krzyża Świętego Rękami własnemi koncesu dotrzymania obowiązków podpisują i do potwierdzenia Prześwietnemu Jego C. K. Mości Cyrkularnemu Urzędowi podać deklarują. Działo się dnia 28 lutego 1798 Roku –
z Myszczowa X[krzyżyk stanowił podpis] Michał Posypanko Przysiężny i delegowany X Michał Chawrylak Przysiężny i delegowany X Gmitar? Bil z Gromady delegowany X Lazar Ciura (?)z gromady delegowany X Tymko Bakan z gromady delegowany X Jan Gułczyda (Gabyda?) -//- -//-(?)
Z Kątów. Jan Mroczka wójt i delegowany X Walenty Lapala [Leputa?] Przysiężny delegowany X Bartłomiej Kwiatek Przysiężny i delegowany X Walenty Leśniak z gromady delegowany X Kacper Jopa z gromady delegowany X Wojciech Pec z gromady delegowany.
Najnowsze komentarze