O galicyjskich żandarmach (2)

W czasach absolutyzmu

Przyczyną utworzenia żandarmerii w imperium Habsburgów były wydarzenia Wiosny Ludów, ale także doświadczeń związanych z destabilizacją Galicji w czasie rabacji 1846 r. W 1848 r. zrodziła się idea zbudowania siły, która zajmie się ochroną terytorialną monarchii Habsburgów. 8 czerwca 1849 r. cesarz Franciszek Józef I wyraził zgodę na jej utworzenie we wszystkich krajach korony. Nabór do tej służby przeprowadzono w wojsku i już w lipcu tego roku rozpoczęła ona działalność. Modelem dla niej był austriacki regiment lombardzkiej, a pośrednio żandarmeria francuska.

Żandarmeria najpierw podlegała Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, potem Ministerstwu Policji, a od ugody z Węgrami w 1867 r. utworzonemu wówczas Ministerstwu Obrony Krajowej. Współtworzyła system bezpieczeństwa z policja strażniczą i Dyrekcjami Policji, które zlokalizowane były w największych miastach (w Galicji we Lwowie i Krakowie). Sprawy miejscowe załatwiały policje samorządowe w miastach. Na wsi za sprawy bezpieczeństwa odpowiadał naczelnik gminy, a na obszarach dworskich przełożeni tych obszarów. W okresie absolutyzmu wszystkie te siły stanowiły narzędzie ograniczania wolności. Jak zapisano w rozporządzeniu namiestnika Galicji (1851 r.) ich zadaniem była baczność na sposób myślenia ludu. Miała więc występować przeciw niezadowoleniu i wzburzeniu umysłów. Przy tym władze policyjne w dużej mierze działały według swobodnego uznania.

W styczniu 1850 r. wydana została tymczasowa ustawa organiczna dla Żandarmerii. Stworzono 16 regimentów (pułków), w poszczególnych krajach państwa o liczebności 900 mężczyzn każdy. Regimenty Żandarmerii posiadały jednolitą organizację. Komendanci mieli w swej dyspozycji sztab, w którego skład wchodzili m.in. oficerowie eksponowani sztabu, nadzorujący poszczególne jednostki  terenowe. Regimenty dzieliły się na skrzydła, te zaś na plutony. Najmniejszą jednostką organizacyjną były posterunki.

Jeden z pułków został zlokalizowany we Lwowie dla Galicji i Bukowiny oraz okręgu krakowskiego. Dwukrotnie do Galicji wprowadzano jednak dodatkowy pułk, który miał siedzibę w Krakowie i obejmował swoim zasięgiem to miasto i Galicję Zachodnią. I tak regiment nr 17 stacjonował na tym terenie w latach 1854-1860 (do końca wojny o Lombardię, która zakończyła się utratą przez Austrię tej prowincji), a następnie w latach 1866-1868 (przegrana wojna z Prusami i powstanie dualistycznego państwa Austro-Węgier) – regiment nr 12.

Regiment nr 17 (pod komendą komendanta regimentu podpułkownika (oberstleutenant)  Rudolpha Severusa miał swoją placówkę również w Jaśle. W pierwszych latach istnienia Żandarmerii stacjonował tu pluton wchodzący w skład skrzydła nr 3, które miało siedzibę w Nowym Sączu. W tym mieście miał swoją siedzibę  komendant skrzydła – funkcję tę pełnił rotmistrz (rittmeister) Alexander Felsenber, – któremu podlegali dwaj komendanci plutonów (zugs-kommandant): nowosądecki i jasielski. W Jaśle w 1855 r. komendantem plutonu był porucznik (lieutenant) Johann Freimann. Dwa lata później to Jasło było siedzibą 3 skrzydła krakowskiego regimentu. Wchodzącym w jego skład jasielskim plutonem, dowodził podporucznik Johan Wolf. Pluton ten dzielił się na posterunki w Bieczu, Brzostku, Dukli, Frysztaku, Gładyszowie, Gorlicach, Jaśle, Krośnie, Strzyżowie i Nowym Żmigrodzie, posterunki we Frysztaku i Gładyszowie nie były obsadzone.

U schyłku epoki absolutystycznej, po roku 1860, Żandarmeria przeszła kilka reorganizacji, a najważniejszą z reform  była decentralizacja zarządzania bezpieczeństwem, jak i tą formacją. Zewnętrzną oznaką tych przemian była zmiana nazwy – od 1866 r. komendy pułków (Regiments Kommandos) otrzymały nowe bardziej cywilne miano – krajowych dowództw żandarmerii (Landesgendarmerie-kommandos).

W czasach przedautonomicznych, i jeszcze przez ćwierć wieku, do pierwszej połowy lat 90, jasielska jednostka Żandarmerii wchodziła w skład skrzydła (później oddziału)  tarnowskiego. Lata 80. i 90. Były okresem znaczącego rozwoju miasta, w którym m.in. zlokalizowano sąd obwodowy. Efektem tego, pomiędzy rokiem 1892 a 1894 r., samo Jasło stało się też  siedzibą oddziału C.k. Żandarmerii Krajowej.

Ale zanim do tego dojdziemy przybliżymy zapisy  ustawy o  c.k. żandarmeryi dla królestw i krajów w Radzie Państwa Reprezentowanych z 1876 r. , która dała nowy etap w rozwoju formacji, uznawanej u schyłku epoki nawet za najlepszą tego typu formację w Europie.

Na zdjęciu hełm austriackiego żandarma ze strony www.mlorenz.at