Policja w jasielskiej encyklopedii

POLICJA, od gr. politeia  – zarządzanie państwem. W czasach nowożytnych cała wewnętrzna administrację państwa. Od przełomu XVIII i XIX instytucja organizowana na wzór wojskowy, stojąca na straży bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego.

Za datę powstania polskiej policji przyjmuje się 24 lipca 1919 r. W tym dniu Sejm Ustawodawczy RP uchwalił ustawę o Policji Państwowej (PP), formacji, do tradycji której odwołuje się Policja obecnie. PP określono jako państwową organizację służby bezpieczeństwa, organ wykonawczy władz państwowych i samorządowych. W 1928 r. ustawę tę zastąpiło Rozporządzenie Prezydenta RP. Utrzymując dotychczasowe powinności formacji określono ją jako jednolity, zorganizowany na wzór wojskowy korpus. W zakresie spraw bezpieczeństwa komendanci PP podlegali administracji rządowej, komendanci powiatowi – komisarzom rządu, a następnie starostom. Natomiast władzom służbowym podlegali w zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia. W ramach PP działały urzędy śledcze przy komendach okręgowych (wojewódzkich) mające swoje ekspozytury w niektórych powiatach. Ich zadaniem było rozpoznanie środowiska przestępczego i prowadzenie dochodzeń. W okresie czerwiec 1921 – grudzień 1926 działała policja polityczna, odpowiedzialna za wykrywanie i zwalczanie spisków antypaństwowych.

PP faktycznie przestała istnieć wraz z utratą suwerenności terytorialnej przez Polskę w październiku 1939 r. Formalnie została rozwiązana dwiema decyzjami: Krajowej Rady Ministrów uznającej autorytet Rządu RP na uchodźstwie, która 1 sierpnia 1944 r. wydała rozporządzenie o rozwiązaniu korpusu PP. 15 sierpnia 1944 podobny dekret wydał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.

Powiatowa Komenda PP w Jaśle powstała w 1919 r. Z dniem 1 grudnia 1919 r. w komendy PP przekształcone zostały wszystkie dowództwa żandarmerii galicyjskiej, a funkcjonariusze żandarmerii zostali włączeni w jej struktury. PKPP w  Jaśle weszła w skład okręgu krakowskiego.  Pierwszym komendantem był komisarz Paweł Kuzia, uprzednio (od grudnia 1918 r.) komendant Powiatowego Dowództwa Żandarmerii w Jaśle. Przez większość okresu międzywojennego stanowisko to zajmował Józef Świrski, Obaj ci oficerowie przed I wojną światową byli zawodowymi żandarmami.
Z dniem 1 grudnia 1919 r. do służby w PKPP przeszło 85 funkcjonariuszy, w tym dwóch oficerów. Przez cały ten okres, podobnie jak w całym kraju, stopniowo ograniczany był stan etatowy PP. Na koniec 1927 r. stan etatowy PKPP w Jaśle wynosił 46 funkcjonariuszy, w tym jeden oficer. Struktura komendy opierała się na posterunkach zlokalizowanych w większych ośrodkach powiatu. W 1919 r. posterunków było 17,  w 1927 r. – 13, a w 1930 – 12 posterunków.

Wiosną 1920 r. w ramach PP powołano urzędy policyjno-śledcze przy komendach okręgowych, a ekspozytury tych urzędów w niektórych powiatach. Pion śledczy PP rozpoczął swoją działalność w Jaśle w kwietniu 1920 r. Jedna z 6 ekspozytur okręgu krakowskiego powstała właśnie w Jaśle, jako ośrodku stanowiącym siedzibę sądu okręgowego. Obejmowała ona swoim zasięgiem oprócz powiatu jasielskiego, pilznieński i ropczycki. Na początku liczyła 9 funkcjonariuszy. Kierownikiem ekspozytury 16 kwietnia 1920 r. mianowany został Aleksander Mostrański, dotychczasowy zastępca komendanta powiatowego PP. W październiku 1920 r. stanowisko to objął Jan Piskor. Po nim (od stycznia 1925 r.) jednostką śledczą kierował Józef Barta. W latach 1921-1926 w Jaśle funkcjonowała komórka policji politycznej. Wywiadowcy działając niejawnie, koncentrowali się na zwalczaniu agitacji komunistycznej, inwigilowali członków partii podejrzewanych o działalność antypaństwową: lewicy robotniczej i ludowej oraz mniejszości narodowych. W 1926 r. po likwidacji tego pionu PP jej zadania przyjęła służba śledcza.

W pierwszych latach komenda powiatowa mieściła się w jednym z obiektów przy kolei, w ostatnim czasie przed wybuchem II wojny światowej PP miała swoją siedzibę w piętrowym budynku przy ul. 3 Maja, naprzeciw budynku ówczesnego szpitala, obecnie poczty. W 1919 r. każdy policjant dysponował karabinem, najczęściej austriackim manlicherem wzór 95, wyposażonym w bagnet. Komendant miał na swoim stanie pistolet. We wrześniu 1920 r. komenda dysponowała 4 końmi: 2 wierzchowymi i 2 pociągowymi, w skład taboru wchodził wóz ciężarowy, bryczka, 2 siodła, 2 koce do przykrycia i 2 koce pod siodła.

W 1930 r. policjanci wszystkich jednostek łącznie przesłali do sądu, prokuratury i starostwa 5200 zawiadomień karnych. Najczęściej interweniowali w związku z przekroczeniem przepisów sanitarno-administracyjnych 579 razy. Odnotowano 547 uszkodzeń ciała, 542 kradzieże i 180 kradzieży z włamaniem. Spośród najcięższych gatunkowo przestępstw odnotowano 4 morderstwa, 6 dzieciobójstw i 2 innego rodzaju pozbawienia życia. Efektem policyjnej pracy było doprowadzenie do sądu 454 osób (z tego 120 posterunek w Jaśle), 135 doprowadzeń do starostwa (27), 163 aresztowanych (82), ukarano 1338 osób na kwotę łączną 1312 zł. (Jasło odpowiednio 250 osób na 344,5 zł).

Podczas działań wojennych we wrześniu 1939 r. zginęło 2,5-3 tys. funkcjonariuszy PP. Ci, którzy pozostali w Generalnym Gubernatorstwie (około 10 tys.), 10 listopada 1939 r., pod groźbą najwyższej kary, zostali wezwani przez Generalnego Gubernatora do stawienia się do służby. Utworzono z nich formację pod nazwą Policja Polska zwaną od koloru munduru „granatową”(PG). Funkcjonariusze tej jednostki podjęli dwuznaczną moralnie służbę w organie stanowiącym system okupacyjny. Znaczna część policjantów będąc w służbie okupantów jednocześnie weszła w struktury Państwa Podziemnego. Działalności niepodległościowa w czasie okupacji szerzej zostaje ukazana dopiero w publikacjach ostatnich dekad.

Polska Policja została utworzona w Jaśle w lipcu 1940 r. jako jednostka niemieckiej policji porządkowej.  Miała ona swoją siedzibę w budynku przy ul. Staszica 4. Liczyła 11 funkcjonariuszy, którzy nadzorowali działalność posterunków w powiecie. Na każdym posterunku policji „granatowej” był co najmniej jeden Niemiec, który nadzorował sposób wykonywania poleceń. Jasielscy funkcjonariusze tej formacji na ogół nie byli gorliwi w służbie, a część z nich podobnie jak w innych stronach Generalnego Gubernatorstwa współpracowała z polskim ruchem oporu.

Tragiczny los spotkał tych funkcjonariuszy PP, którzy we wrześniu 1939 r. dostali się do niewoli sowieckiej. Około 12 tysięcy policjantów trafiło do łagrów i obozów, najwięcej do obozów w Miednoje, Kozielsku i Ostaszkowie. Większość poniosła śmierć. Od 4 kwietnia do 13 maja 1940 w Kalininie (obecnie Twer) funkcjonariusze NKWD zamordowali strzałem w tył głowy blisko 6 tysięcy jeńców obozu w Ostaszkowie. Ich zwłoki pochowano w zbiorowych mogiłach w lesie w Miednoje. Wśród nich byli też funkcjonariusze pochodzący z powiatu jasielskiego, którzy tu zostawili swoje rodziny (m.in. J.Radoniewicz, S.Sykora, S.Pepera, S.Stanek). Po ustąpieniu z wojsk niemieckich dawni policjanci często tworzyli posterunki Milicji Obywatelskiej i wstępowali do MO. W następnych latach dotknęły ich represje, z szeregów MO byli systematycznie usuwani, odebrano im. m.in. emerytury i uniemożliwiano zatrudnienie.

Do tradycji Policji Państwowej nawiązano w 1990 r. w dniu 6 kwietnia uchwalając ustawę o Policji. W ustawie określono tę formację, co stanowiło nowość, jako „służącą społeczeństwu”(1995 r.). Od tej pory wzrastał autorytet formacji w społeczeństwie. W połowie lat 90. co drugi mieszkaniec kraju dobrze oceniał Policję, w marcu 2009 r. – już blisko ¾ społeczeństwa (najwyższy wynik badań 74% we wrześniu 2007 r.).

Policja składa się z trzech rodzajów służb: kryminalnej, prewencyjnej i wspomagającej. Na czele formacji stoi komendant główny, podlegający ministrowi właściwemu ds. wewnętrznych, jako centralny organ administracji rządowej. Na obszarze województwa komendant wojewódzki działa w imieniu wojewody, lub we własnym w sprawach wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych i czynności w zakresie ścigania wykroczeń oraz w wydawaniu indywidualnych aktów administracyjnych.

W Jaśle w 1990 r. utworzono Komendę Rejonową Policji, jako jedną z sześciu województwa krośnieńskiego. W 1999 r. po reformie administracyjnej kraju, Komenda Powiatowa Policji w Jaśle weszła w skład garnizonu podkarpackiego, stanowiąc część administracji zespolonej. W 1999 r. etat KPP w Jaśle wynosił 207 stanowisk policyjnych i 6 urzędniczych. 30 czerwca 2009 r. wyniósł odpowiednio 201 policyjnych i 14 urzędniczych. Struktura składa się z komendy powiatowej i 7 posterunków. KPP dzieli się na pięć wydziałów: wydział prewencji i ruchu drogowego, trzy wydziały w służbie kryminalnej (kryminalny, dochodzeniowo-śledczy i do walki z przestępczością gospodarczą), oraz wydział wspomagający. Miasto Jasło w 2009 r. było podzielone na 13 rejonów dzielnicowych.

Pierwszym komendantem jasielskiej Policji od roku 1990 był Ludwik Skruch, jako komendant rejonowy, a następnie od stycznia do lipca 1999 r. pełniący obowiązki komendanta powiatowego. Od lipca 1999 r. do grudnia 2002 r. funkcję komendanta powiatowego sprawował Krzysztof Guzik, a po nim Jan Łazowski, w okresie od stycznia 2003 do kwietnia 2007 r. W lipcu 2007 r. na to stanowisko został powołany Stanisław Jureczko, który pełnił funkcję komendanta powiatowego do września 2008 r. Jego następcą został w Robert Woźnik powołany na to stanowisko w listopadzie 2008 r.

Pracę jasielskich policjantów charakteryzowała względnie wysoka skuteczność. Stan bezpieczeństwa był znacznie wyższy od średniej dla województwa. W 2008 – odnotowano 1808 przestępstw, zagrożenie przestępczością wyniosło 157,5 przestępstw na 10 tys. mieszkańców. Średnia dla województwa wyniosła 181,4 przestępstwa. Przestępstw o charakterze kryminalnym odnotowano w tym roku – 1012. Skuteczność w wykrywaniu sprawców przestępstw była również wyższa od średniej wojewódzkiej. Wykrywalność przestępstw kryminalnych wyniosła – 61,6%. W toku śledztw i dochodzeń policjanci ustalili 1314 podejrzanych, przeciwko 1198 skierowano akty oskarżenia, w stosunku do 41 osób stosowano areszt tymczasowy. Z przestępstw kryminalnych najczęściej przyjmowano zgłoszenia kradzieży (263), kradzieży z włamaniem (146) i uszkodzenia rzeczy (137). Zabójstwa nie odnotowano.

W 2008 r. w mieście Jaśle stwierdzono 957 przestępstw ogółem, tj. 53% wszystkich w powiecie jasielskim (63,3% wszystkich o charakterze kryminalnym). W tym samym roku policjanci ujawnili 37 872 wykroczenia, nałożyli 7226 grzywien w drodze mandatów karnych. Do sądu grodzkiego skierowali 1404 wnioski o ukaranie. W 2008 r. na drogach powiatu jasielskiego doszło do 98 wypadków drogowych (w 2007 r. -71), Ich skutkiem była śmierć 17 osób (12) i rany u 119 (99). Z tej liczby w mieście Jaśle wypadki 34 (24), zginęło – 5 (7),  ranni – 37 (32).

W 2008 r. większość policjantów dysponowała nowoczesną bronią krótką: Walther P-99 i oraz Glock-17, 1/3 funkcjonariuszy miała na stanie stare pistolety typ P-64.  Na stanie jednostki były też pistolety maszynowe Glauberyt oraz strzelby miotające amunicję bojowej jak również na amunicję gumową, w dyspozycji pozostawały jeszcze  karabiny AKMS. Komenda i posterunki dysponowały 39  samochodami i 2 motocyklami Honda do zadań ruchu drogowego. W 1992 w jasielskiej komendzie został zainstalowany pierwszy komputer z 4 terminalami, działający w systemie xenix, Od 1 stycznia 2003 r. uruchomiono Krakowy System Informacji Policyjnej. 22 września 2004 r. zamieszczono pierwszą informację w serwisie internetowym KPP w Jaśle. Największy problem KPP w Jaśle stanowił brak budynku właściwego dla zadań Policji. Komenda mieściła się w budynku wzniesionym przed II wojna światową przy ul. Kościuszki 26 oraz 2 segmentów dobudowanych w latach 70 od strony ul. Sobieskiego. W 2008 r. zakończono prace planistyczne nad nowym obiektem na osiedlu Ulaszowice.

Mariusz Skiba